Want sommige medicatie kan zorgen dat een ander medicijn niet goed of zelfs helemaal niet werkt, geven apotheker Jan-Hein Koops en apotheker in opleiding Marjolein Roos aan. ,,In mijn opleiding leer ik natuurlijk alles over medicijnen, en dus ook over de wisselwerkingen die er tussen verschillende medicijnen kunnen zijn”, zegt Marjolein.

En dat gaat niet alleen over medicijnen op recept, maar ook over medicijnen die bij de supermarkt of drogist gekocht kunnen worden. Daar is lang niet iedereen zich van bewust.

Complexvormers

,,Je hebt bijvoorbeeld de zogenaamde complexvormers. Denk aan het gebruik van middelen tegen brandend maagzuur die ervoor kunnen zorgen dat antibiotica niet meer goed werken.” Dat komt onder meer omdat er magnesium, calcium en aluminium inzit. Als dat tijdens een kuur gebruikt wordt kan het antibioticum zijn werk niet doen en wordt een ontsteking niet opgelost. Ook zijn er kruidenmiddelen die St. Janskruid bevatten, wat zorgt dat sommige andere medicijnen zoals de anticonceptiepil te snel worden afgebroken. Dan is er het risico dat het niet goed beschermt tegen zwangerschap.

Behalve wisselwerkingen tussen medicijnen kan het ook zo zijn dat een medicijn niet goed past bij een aandoening die iemand heeft. Als voorbeeld geven Jan-Hein en Marjolein pijnstillers zoals ibuprofen, naproxen en diclofenac. Als iemand met hartfalen die medicijnen inneemt kan het de klachten erger maken. En dan is er ook nog het risico dat er te veel van iets genomen kan worden. In sommige multivitaminen zit wel vier keer zoveel vitamine B6 als je nodig hebt, terwijl dat bij hoge doseringen neurologische klachten kan geven, zoals tintelingen of zenuwpijn in de handen en voeten. ’Baat het niet dan schaadt het niet’, gaat dus niet altijd op, aldus het tweetal.

Daarom wordt bij apotheek Sappemeer altijd advies gegeven over het gebruik en wordt gecontroleerd of alle medicatie samen kan, ook de zelfzorg. ,, Bij de apotheek zelf krijgen we bij aankoop van dit soort middelen een melding als het niet kan en dan denken we ook mee over een oplossing. We willen graag benadrukken dat we niet alleen medicijnen op recept uitgeven maar ook op dit gebied kunnen helpen.”

SAPPEMEER Verschillende mensen reageren verschillend op medicijnen: wat bij de één heel goed werkt, werkt bij de ander nauwelijks of helemaal niet. Dit komt doordat genen, die in ons DNA zitten, de bouwplannen bevatten voor enzymen (eiwitten) in onze lever. Deze enzymen hebben de taak om medicijnen af te breken. Bij sommige mensen gebeurt dit afbreken sneller, terwijl het bij anderen juist langzamer gaat. Dit kan de werking van bepaalde medicijnen beïnvloeden.

Apotheek Sappemeer is de eerste apotheek in Hoogezand/Sappemeer, en één van de eerste apotheken in Groningen, als het gaat om het toepassen van farmacogenetica in de apotheekpraktijk. In het veld van de farmacogenetica wordt middels DNA-onderzoek gekeken welke specifieke genen en enzymen invloed hebben op de verwerking en omzetting van medicijnen in het lichaam van de mens. farmacogenetica is dus een onderzoeksgebied dat kijkt naar hoe genetische verschillen de reactie van mensen op medicijnen beïnvloeden, inclusief hoe goed de medicijnen werken en eventuele bijwerkingen. Apotheek Sappemeer, groepspraktijk Hoogezand-Sappemeer en klinisch laboratorium Certe zijn met een gezamenlijk project bezig om farmacogenetisch onderzoek te doen bij gebruikers van clopidogrel. Fadia Hadi, een apotheker in opleiding die momenteel stage loopt bij de apotheek, werkt samen met apotheker Jan Hein Koops, klinisch chemicus Jelmer van Zanden van Certe, huisarts dr. Brunt en praktijkmanager Sandra van Oerle aan dit project.

Clopidogrel is een bloedverdunner die helpt om de vorming van bloedstolsels te voorkomen bij patiënten met een verhoogd risico zoals na een beroerte. Het medicijn heeft geen directe werking in het lichaam; het moet eerst worden omgezet in een werkzame vorm die vervolgens bloedstolsels voorkomt. ,,Bij ongeveer 15% van de gebruikers kan het medicijn echter niet voldoende worden omgezet. Deze onvoldoende omzetting in werkbare vorm wordt veroorzaakt door genetische factoren en kan leiden tot een verminderde effectiviteit van clopidogrel”, vertelt Fadia. ,,Dit project is gestart om clopidogrel-gebruikers genetisch te onderzoeken. Deze eenvoudige genetische test, waarbij met een wattenstaafje wangslijmvlies wordt afgenomen, biedt inzicht in hoe het lichaam reageert op clopidogrel. Het streven is om de optimale dosering en het meest doeltreffende medicijn voor de patiënten vast te stellen, met als resultaat een geoptimaliseerde behandeling en een verlaagd risico op trombose.”

,,De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) heeft voor meer dan 90 medicijnen adviezen opgesteld. Hiervan worden 30 medicijnen regelmatig voorgeschreven in de eerste lijn”, vertelt dr. Brunt. Als iemand een behandeling ondergaat, krijgt die persoon een volgens de richtlijnen voorgeschreven dosis medicatie. Maar omdat ieder lichaam op een unieke manier reageert op medicijnen, varieert de effectiviteit en het optreden van bijwerkingen. Met behulp van farmacogenetisch onderzoek is het mogelijk om voor iedere patiënt de meest geschikte dosering te bepalen. Dit speelt een belangrijke rol in het opstellen van een effectief behandelplan. Vandaar ook dat de groepspraktijk en de apotheek samen met Certe de handen ineen hebben geslagen. ,,Dankzij de fijne samenwerking met Jan-Hein Koops, Jelmer van Zanden, dr. Brunt en Sandra van Oerle verloopt het project heel soepel. Certe voorziet me van een stapel kits. Ik neem speeksel af bij de patiënten, stuur het naar Certe, en binnen enkele weken ontvang ik al de uitslag via de huisartsen,” vertelt Fadia. Dit project richt zich specifiek op clopidogrel.

Meer dan 220 patiënten van de apotheek gebruiken clopidogrel en komen daarom ook in aanmerking voor de farmacogenetische test. Er wordt telefonisch contact opgenomen met deze patiënten om hen uit te nodigen voor deelname aan het project, maar het is geheel vrijblijvend om mee te doen. Tijdens het gesprek wordt zorgvuldig toegelicht waarom deze farmacogenetische test van aanzienlijke waarde kan zijn voor de patiënt. ,,Tijdens het gesprek merk ik dat veel patiënten hierin geïnteresseerd zijn, maar sommigen maken zich zorgen over de vergoeding. De farmacogenetische testkosten vallen onder het eigen risico. Als het eigen risico al is betaald door de patiënt, zijn er geen kosten verbonden aan de test. De meeste patiënten zijn eigenlijk al door hun eigen risico heen. Tot nu toe willen de meesten meewerken en zien het als een investering in hun eigen gezondheid”, vertelt Fadia.

,,Dit project onderscheidt zich doordat Fadia actief clopidogrel-gebruikers benadert voor een speekseltest, in tegenstelling tot de gebruikelijke praktijk waarbij een farmacogenetische test vaak pas wordt uitgevoerd na het melden van bijwerkingen of verminderde medicijnwerking,” vertelt Jelmer.

Fadia heeft al enkele resultaten behaald, waaruit blijkt dat bij ongeveer acht van de dertig personen variaties zijn geconstateerd in de omzetting van clopidogrel, wat zal leiden tot aanpassingen in hun medicatie. Haar stage duurt acht weken, tot eind december, en het is niet haalbaar om in die tijd iedereen te bereiken. ,,Daarom heb ik besloten eerst vooral de jongere patiënten te benaderen aangezien zij uiteindelijk het langst profijt zullen hebben van dit project. Daarnaast heb ik ook een paar apothekersassistenten erbij betrokken die het na mijn stageperiode over kunnen nemen”, vertelt Fadia.

De ideale toekomst met betrekking tot farmacogenetica in de apotheek is dat dit volledig wordt toegepast in de werkwijze, waardoor patiënten in Apotheek Sappemeer optimale en gepersonaliseerde zorg ontvangen. Zowel de groepspraktijk als de apotheek sluiten daarom niet uit dat een dergelijk onderzoek er ook voor andere medicijnen gaat komen.